بایسته‌های فضای مجازی از منظر آیت‌الله مکارم‌شیرازی
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم‌شیرازی در یادداشتی آراء و اندیشه‌های این مرجع تقلید را در موضوع الزامات و بایسته‌های فضای مجازی جمع‌آوری کرده است.
به گزارش گروه دریافت خبر خبرگزاری دانشجویان ایران (یسنا)، در این یادداشت با بیان اینکه این اندیشه‌ها می‌تواند به عنوان منشور جامع متولّیان امور فرهنگی به ویژه مسئولان شورای عالی فضای مجازی در تبیین سیاست‌های پیش رو در بهره‌گیری از فن آوری‌های نو ظهور و بسط و گسترش آموزه‌های دینی در این فضا مورد توجه قرار گیرد، اهمّ این راهبردها و الزامات به شرح زیر آمده است:
پیوند ناگسستنی مولّفه‌های فرهنگی با مسائل اقتصادی و سیاسی
بی شک فعالیت موثّر و مطلوب در راستای ترویج و نشر آموزه‌های اسلامی در فضای مجازی از جمله مهمترین مسائل و مولّفه‌های فرهنگی است که باید بیش از پیش به آن اهتمام ورزید، زیرا پویایی فرهنگی تأثیرات به سزایی در رشد و توسعه اقتصادی و سیاسی یک جامعه ایفا خواهد نمود و در سوی دیگر نیز شیوع آسیب پذیری در عرصۀ فرهنگ چالش‌های عدیده‌ای برای اقتصاد و سیاست یک جامعه به همراه خواهد داشت، با توجه به این مسأله مهم آیت‌الله مکارم شیرازی تصریح کرده است: ما فکر می‌کنیم مسائل فرهنگی تبدیل به مسائل سیاسی اقتصادی می‌شود و مسائل سیاسی اقتصادی نیز تبدیل به مسائل فرهنگی می‌شود و تاثیر و تاثر متقابلی دارند.1
حال با این تفاسیر و در تبیین وضعیت کنونی فرهنگی جامعه باید گفت که مسائل فرهنگی در جامعه شرایط نامطلوبی دارد که دلیل آن هم ماهواره، اینترنت و فضاهای مجازی است که بلای جان جوانان شده است. 2
هم چنین از منظر این مرجع تقلید لزوم رصد مسائل و مشکلات فرهنگی از جمله کاهش آمار ازدواج و افزایش طلاق در جامعه، افزایش بی بندو باری و آسیب‌های اجتماعی... از جمله الزامات مواجهۀ دقیق با فضای مجازی محسوب می‌گردد لذا این آیت‌الله مکارم شیرازی بیان کرده است: ما دارای حکومت اسلامی هستیم و معتقدیم که اخلاق اگر فاسد شد مشکلات زیادی ایجاد می شود الان چرا طلاق زیاد شده؟ چرا ازدواج کم شده؟ چرا شوهر به زن و زن به شوهر بدبین شده اند؟ یکی از عوامل مهمش همین‌هاست.3
این مرجع تقلید در ادامه افزود: این بی بندوباری‌ها نظام خانواده را متلاشی می‌کند، ما اگر تذکر می‌دهیم می‌گوییم مصلحت شما این است ما دلمان می‌سوزد. ما مسائل فرهنگی را رصد کنیم و به سهم خودمان تذکر دهیم. گاهی این مسائل برای ما هزینه‌هایی دارد که آن را می‌پردازیم، از این رو در رابطه با مسایل فرهنگی نیز دشمن و به یک معنا افراد بی بند و بار، دائما در حال آلوده کردن فضای مجازی هستند و به واسطه سایت‌ها، شبکه‌ها و حتی از طریق موبایل در حال سم پاشی بر افکار عمومی هستند، بنابر این ما هم باید حرکت خودمان را قوی‌تر کنیم، باید وارد میدان شویم و این اقدامات را خنثی کنیم.4
لزوم بهره‌گیری مناسب از فضای مجازی، راهبرد حیاتی در مقابله با جنگ نرم
در اندیشۀ آیت‌الله مکارم شیرازی، فضای مجازی در عصر کنونی حرف نخست را می‌زند و نمی توان تمام وسایل رسانه جمعی را از بین برد، بلکه باید به اندازه توان در این مسیر در راستای رشد صنعت رسانه به وظایف خود عمل نمود، تا میدان را از دست دشمن خارج نمود.
این مرجع تقلید فضای مجازی را دارای ماهیت تخریب یا سازندگی عنوان کرده و گفته است: هرچند بانیان فضای مجازی در خارج از کشور بنای تخریب فرهنگ دینی ما را دارند، لیکن باید از این ابزاری که می‌تواند عامل هدایت یا ضلالت خانواده‌ها باشد به نحو صحیح استفاده کنیم.5
آیت‌الله مکارم شیرازی راهبرد بهره گیری بهینه از آموزه‌های دینی را در ظرفیت وجودی ابزارهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی به عنوان راهکار قدرتمند اسلام در مواجهه با توطئۀ دشمنان مورد تأکید قرار داده و تصریح کرده: دشمن می‌خواهد با ابزارهای نوین ارتباطی، دنیا را به فساد بکشاند، لیکن از آنجا که هیچ عنصری در عصر کنونی مثل فضای مجازی بر روی این نسل و مردم تاثیرگذاری ندارد، لذا باید با فرهنگ قوی و نیرومند اسلام، از این آموزه‌های فرهنگی ضمن بهره بردن برای تعالی فرهنگ جامعه، برای مقابله با اقدامات دشمنان استفاده نمود.6
لزوم همگرایی مسئولان حوزۀ فن آوری و متولیان فرهنگی با شورای عالی فضای مجازی
از جمله راهکارهای بدیهی و غیر قابل انکار در حیطۀ فعالیت‌های مجازی می‌توان از مطالبۀ فراگیر آیت‌الله مکارم شیرازی در ضروت همگرایی همۀ نهادهای مسئول در مقولۀ فضای مجازی با نهاد شورای عالی فضای مجازی یاد نمود، این مرجع تقلید بر ضرورت مدیریت بهینۀ فضای مجازی و اجتناب از موازی کاری در این حیطه تأکید کرده و گفته: لازم است مسئولین امر در حیطۀ فضای مجازی برنامه‌ها و سیاست‌های خود را با شورای عالی فضای مجازی که مرجع قانونی اینگونه امور است در میان بگذارند و پس از رعایت اموری که جلوی جنبه‌های منفی این کار را می‌گیرد اقدام نمایند.7
لزوم احداث شبکۀ ملی اطلاعات
ضرورت تشکیل شبکۀ ملی اطلاعات برای ارتقای مقابله با برخی آسیب‌های فرهنگی جوامع غربی از جمله مطالباتی است که از سوی این مرجع تقلید مورد توجه قرار گرفته است از این رو ایشان گفته: با توجه به اینکه شبکه ملی اطلاعات می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل کند لذا در رفع آسیب‌های موجود در فضای مجازی باید در نشست‌هایی مسئولان و وزیر ارتباطات با شورای عالی مجازی مطرح گردد، زیرا در غیر این صورت در آینده مشکلات بسیاری ایجاد خواهد شد.8
لزوم اطلاع رسانی در فضای مجازی
مقولۀ اطلاع رسانی و ارائۀ گزارش از اقدامات و فعالیت‌های انجام شده در سطح فضای مجازی از سوی دولتمردان و متولیان امور فرهنگی از جمله شاخصه‌هایی است که توسط آیت‌الله مکارم شیرازی به عنوان امر مهم و کلیدی در تداوم حیات رسانه‌ای مسلمانان و شیعیان مورد توجه قرار گرفته است، این مرجع تقلید اطلاع رسانی بهینه را موجب ارتقای نشر فعالیت‌های دینی در فضای مجازی و جذب روز افزون مخاطبین معارف شیعی دانسته و گفته اطلاع رسانی سبب جذب هر چه بیشتر مخاطبان خواهد شد و ما را به هدف خود در نشر معارف دینی و اسلامی نزدیکتر خواهد ساخت.9
اجتناب از انفعال رسانه‌ای، اصل بنیادین در فضای مجازی
بدیهی است برخی رویکردهای انفعالی در مواجهه با فعالیت‌های رسانه‌ای قدرت‌های استکباری به نوبۀ خود چالش‌هایی فراوان را در مولّفه‌های فرهنگی موجب شده است، لذا آیت‌الله مکارم شیرازی لزوم اجتناب از انفعال رسانه‌ای را به عنوان مطالبه‌ای مهم و ضروری مورد توجه قرار داده و گفته: پس از پیروزی اسلامی و بیداری اسلامی و شرایطی که در یمن و عراق و سوریه آغاز شد، مبارزه دشمنان اسلام وارد یک فاز دیگر یعنی اینترنت و فضای مجازی شد، امروزه از این طریق شاهد مبارزه سیاستمداران دنیا با اسلام هستیم، زیرا امروز تنها مزاحم آنها اسلام اصیل است.10
این مرجع تقلید گفته: وظیفه علمای اسلام در این زمان از هر زمانی سنگین‌تر است زیرا تهاجم امروز دشمن بسیار وسیع‌تر است، لیکن ما نباید حالت انفعالی داشته باشیم و بگوییم با این همه دشمن و با این همه رسانه‌های مقابل چه کنیم؟ بلکه باید گفت قدرت فرهنگ اسلام موجبات پیشروی را فراهم کرده است که در مکتب اهل بیت(ع) هم همین‌گونه است، لذا باید با برنامه‌ریزی صحیح تهدیدهای فضای مجازی را به فرصت تبدیل کرد.11
لزوم بهره گیری بهینه از تکنولوژی مدرن در فضای مجازی
بدیهی است آیت‌الله مکارم شیرازی با بهره گیری از اندیشۀ مترقی در مواجهه با فن آوری نوین در امر ارتباطات و اطلاعات گفته:« ما مخالف تکنولوژی نیستیم، نه تنها مخالف نیستیم بلکه واجب است که از آن استفاده کنیم».12
آیت‌الله مکارم شیرازی در تشریح این مدعا گفته: «روایتی داریم که اگر علم در ثریا باشد جمعی از ایرانیان آن را به زمین می‌آورند، آن زمان که ما مسلمانان دارای نهضت و انقلاب علمی بودیم اروپاییان قرون وسطایشان را طی می‌کردند.13
این مرجع تقلید با تأکید بر اهتمام آحاد جامعه به مقولۀ اخلاق اسلامی و رعایت خطوط قرمز نظام اسلامی و آموزه‌های د دینی در باب مواجهه با فن آوری ارتباطی جوامع غربی اینگونه گفته: ما از تکنولوژی به تمام معنا دفاع می‌کنیم، عده‌ای خیال نکنند ما مخالف این تکنولوژی‌ها هستیم، منتهی تکنولوژی غربی مانند آب گل آلود و غیر بهداشتی است. آب مایه حیات است اما وقتی گل آلود و غیر بهداشتی شد باید تصفیه شود. از این رو از آنجا که غربی‌ها در حوزه تکنولوژی پایبند به مسائل اخلاقی و فرهنگی نیستند اما ما که پایبند هستیم و خط قرمزهایی داریم، معتقدیم که هر تکنولوژی باید پالایش شود.14
لذا در دنیایی که فناوری‌های نوین حرف اول را می‌زنند برای نشر صلاح و حق و حقیقت باید از بهترین ابزارهای نوین بهره برد و برای نشر اخلاق پاکی و معنویت از آنان بهینه استفاده نمود.15
زبان دانی و نهضت ترجمه، شاخصۀ مهم در ترویج معارف شیعی در فضای مجازی
بی شک مولفۀ زبان دانی در میان مروّجان و مبلغان دینی در سطوح مختلف تبلیغی به ویژه در مواجهه با رسانه‌های نوظهور همچون فضای مجازی امری بدیهی و غیر قابل انکار است، از این رو آیت‌الله مکارم شیرازی با استناد به روایتی از امام صادق (ع) لزوم زبان دانی طلاب و مبلغان دینی در عرصۀ نشر علوم اسلامی و نیز ترجمۀ معارف اسلامی به زبان‌های مختلف را یادآور شد و اظهار کرد: در روایتی از امام صادق(ع) آمده است زمانی می‌آید که علم از قم به سراسر دنیا صادر می‌شود، حال با این اوصاف باید گفت کلام امام صادق (ع)دلیل روشنی بر لزوم ترجمۀ معارف اسلامی به زبان‌های دیگر و نیز تلاش برای یادگیری زبان‌های مختلف است.16
قاعدۀ فقهی میسور17، راهبرد حضور مستمر و موثر در فضای مجازی
این مرجع تقلید در تبیین الزام همگان به ضرورت بهره گیری از تکنولوژی مدرن در مقولۀ فضای مجای با اذعان به قاعدۀ فقهی میسور به نوبۀ خود در راستای ترسیم نقشۀ راه مسئولان در لزوم بهره گیری از فضای مجازی در حد توان و ظرفیت موجود اقدام کرده و گفته: در این حوزه باید طبق قاعده میسور در فقه، عمل کنیم، یعنی آنچه را که در توان است انجام دهیم و به بهانه اینکه نمی‌توانیم، نباید حضور خود را متوقف کنیم.18
آیت‌الله مکارم شیرازی اخلاق و ضرورت بازتولید فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر در شبهه زدایی را به عنوان ماهیت معنایی قاعدۀ فقهی میسور در فضای اجتماعی مورد تأکید قرار داد و گفت: این قاعده در مسایل اخلاقی هم حاکم است و تا جایی که می‌توانیم باید زمینه امر به معروف و نهی از منکر را فراهم کنیم. همانطور که از حضور روحانیون در فضاهای مختلف به ویژه فضای مجازی بهره برده‌اید، با قدرت بیشتری از این امکان استفاده کنید تا حضور افراد دیندار در همه فضاها و اماکن برای مشورت و پاسخ گویی به شبهات فراهم شود.19
ترویج آموزه‌های شیعی، مهمترین دستاورد در فضای مجازی
آیت‌الله مکارم شیرازی ضرورت نشر روز افزون آموزه‌های غنی شیعی در فضای مجازی را موجب برکات بسیار دانسته و گسترش معارف غنی شیعی را به عنوان شاخصۀ کلیدی موفقیت روز افزون دغدغه مندان ترویج معارف اهل بیت(ع) در مولفه‌های رسانه‌ای عنوان کرد و گفت: بدانید و آگاه باشید علیرغم همۀ فعالیت‌های مخرب دشمنان اسلام، لیکن با تلاش و کوشش برای نشر مکتب اهل بیت(ع) در سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی و نیز شبکه‌های ماهواره‌ای می‌توان به دستاوردهای عظیمی دست یافت.20
تبدیل تهدید به فرصت در فضای مجازی در گرو بهره گیری از ظرفیت حوزه و دانشگاه
برخی فعالیت‌های فردی و مستقل که منبعث از دغدغه مندی شخصی مروجان مکتب اهل بیت (ع) است در نوع خود می‌تواند موثر واقع شود، لیکن بهره گیری تخصصی از ظرفیت عظیم حوزه و دانشگاه در عرصۀ رسانه‌های دیجیتال و فضای مجازی یقیناً نقش بسزایی در تبدیل بسیاری از تهدیدات فضای مجازی به فرصت ایفا خواهد کرد، از این رو آیت‌الله مکارم شیرازی در تأکید این مسأله گفت: باید مجموعه‌ای از کارشناسان حوزوی و غیر حوزوی راهکارهای چگونگی ایستادن و مواجهه در برابر هجوم عظیم رسانه‌ای و فضای مجازی غرب را مورد بررسی قرار دهند به ویژه تهدیدات فضای مجازی در شرایط کنونی که به فرصت‌های آن می‌چربد و شبهات و تبلیغات ضد اسلامی از رسانه‌های دشمن، ماهواره‌ها و شبکه‌های اینترنتی شبانه روزی در جهان اسلام پخش می‌شود.21
لذا باید فضای مجازی را به سمت و سوی تعلیم و تربیت صحیح هدایت کنیم و در این راستا نیز از راهنمایی‌ها و هدایت حوزویان و کارشناسان تعلیم و تربیت بهره جوییم.22
لزوم مدیریت فضای مجازی در هدایت جوانان و تقویت نهاد خانواده
بدیهی است حضور بی شائبۀ جوانان در فضای مجازی اگر با غفلت از ظرفیت‌های مهم موجود در آموزه‌های اسلامی توأم گردد به نوبۀ خود آسیب‌های جدی اخلاقی و اجتماعی را پدید خواهد آورد، لذا آیت‌الله مکارم شیرازی با ترسیم راهبرد هدایت محوری در رسانه‌های دیجیتال به ویژه شبکه‌های اجتماعی لزوم مدیریت فن آوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی را برای تحقق اصل هدایت پذیری جوانان و استحکام و تقویت نهاد مقدس خانواده را مورد تأکید قرار داد و گفت: از آنجا که جوانان و نوجوانان دارای قلبی پاک هستند و این وظیفه مسوولان است که نقشی صحیح و زیبا بر قلب‌های جوانان بنگارند، لذا باید از ابزاری که می‌تواند عامل هدایت یا ضلالت خانواده‌ها باشد به نحو صحیح استفاده کنیم، زیرا نمی‌توان از ورود آن به خانه‌ها جلوگیری کرد، بر همین اساس باید ابزار فضای مجازی را به سمت و سویی هدایت کنیم که به تربیت صحیح نسل آینده منجر شود.23
خلاقیت دینی، مهترین نیاز در فضای مجازی
هم چنین آیت‌الله مکارم شیرازی در تشریح راهکارها و الزامات کارآمدی هر چه بیشتر فعالیت‌های مروّجان معارف اهل بیت(ع) در فضای مجازی گفت: اکتفاء به برخی اقدامات و فعالیت‌های دینی موجبات عقب گرد را فراهم خواهد نمود، لذا باید رو به جلو حرکت نمود.
این مرجع تقلید در تبیین این مسأله گفت: باید هر روز و هر سال فعالیت‌های دینی در فضای مجازی با نوآوری و خلاقیت توأم گردد.
آیت‌الله مکارم شیرازی در پایان تحقق نشر صلاح و رستگاری در جوامع بشری را منوط به تلاش همۀ مسئولان دربهره گیری از فن آوری‌های نوین دانسته و سعی و کوشش مجاهدان جبهۀ فرهنگی انقلاب اسلامی در فضای مجازی را به ذخیره‌ای برای یوم المعاد عنوان کرده و گفت: ناشران فساد در دنیای امروز بسیار فعال و افسار گسیخته عمل می‌کنند و باید در مقابل آنان ناشران صلاح و رستگاری نیز با استفاده از فناوری‌های نوین و تکنولوژی روز دنیا تلاش فراوان کنند.24
هم چنین از آنجایی که رویکرد مروجان معارف اهل بیت(ع) بر مبنای هدایت و پیشگیری از گمراهی و انحراف فکری و اعتقادی مخاطبین در فضای مجازی منحصر شده است لذا این گونه اقدامات را باید به عنوان ذخیره‌ای برای یوم المعاد مومنان و مروّجان آموزه‌های دینی در فضای مجازی مورد توجه قرار داد.25
منابع:
1بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار با آقای دکتر لاریجانی،1393/6/9.
2بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار مشاورین روحانیت استانداران سراسر کشور،1393/10/11.
3 بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار با دکتر لاریجانی،1393/6/9.
4 بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با دکتر قالیباف، شهردار تهران،392/1/30.
5بیانات آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس و مسوولان ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه،1393/2/24.
6 بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار مشاورین روحانیت استانداران سراسر کشور،1393/10/11.
7بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به استفتای جمعی از فعالان فضای مجازی،1393/6/4.
8همان.
9همان.
10بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیران حوزه و مدیران دارالاعلام لمدرسه اهل البیت(ع) ، مدرسه امام موسی کاظم(ع)،1394/4/24.
11همان.
12 بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدّظلّه) در دیدار با دکتر لاریجانی،1393/6/9.
13همان.
14همان.
15بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
16همان.
17در اصطلاح فقهی به این معناست که وقتی، شارع به چیزی که مرکب از اجزاء و شرایط و موانعی است امر فرمود و انجام برخی از اجزاء و شرایط آن واجب یا ترک برخی از موانع آن مقدور مکلف نبود، وجوب مابقی اجزاء و شرایط، باقی است،http://www.wikifeqh.ir.
18 بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیداربا دکتر قالیباف، شهردار تهران،1392/1/30.
19همان.
20بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
21بیانات آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس و مسوولان ستاد همکاری‌های آموزش و پرورش و حوزه‌های علمیه،1393/2/24.
22همان.
23همان.
24بیانات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم رونمایی از نسخه جدید پایگاه اطلاع رسانی دفتر معظم له،1394/7/9.
25همان.